Safra kesesi taşı, halk arasında sık görülen ve sindirim sistemi sağlığını olumsuz etkileyebilen bir durumdur. Safra kesesi, karaciğerin ürettiği safra sıvısını depolayan bir organdır. Safra taşları, bu sıvının bileşenlerinden kaynaklanan sertleşmiş yapılar olup, çeşitli sağlık sorunlarına yol açabilir.
Safra Kesesi ve Görevleri
Safra kesesi, karaciğerin hemen altında, karın boşluğunun sağ üst kısmında bulunan küçük, armut biçiminde bir organdır. Yaklaşık 8-10 cm uzunluğunda olan bu organ, sindirim sisteminin önemli bir parçasıdır. Görevi, karaciğer tarafından üretilen safra sıvısını depolamak ve yemeklerden sonra sindirime yardımcı olmak amacıyla ince bağırsağa salmaktır. Safra sıvısı, karaciğer tarafından üretilen ve sindirime yardımcı olan bir sıvıdır. Safra kesesinin görevi safra sıvısının depolanması, bu sıvının yoğunlaştırılması ve yemek yedikten sonra kasılarak sıvıyı ince bağırsağa boşaltmasıdır.
Safra Kesesi Taşı Nedir?
Safra kesesi taşı (kolelitiazis) safra kesesi içinde oluşan, sertleşmiş mineral ve safra bileşenlerinden oluşan birikintilerdir. Safra taşı, genellikle safra sıvısının kimyasal dengesindeki bozulmalar sonucu meydana gelir. Bu taşlar, kum tanesi kadar küçük ya da yumurta büyüklüğünde olabilir. Tek bir taş ya da çok sayıda taştan oluşabilir.
Safra Kesesi Taşı Nasıl Oluşur?
Safra taşlarının oluşum süreci, safra kesesi ve safra sıvısındaki dengenin bozulmasından kaynaklanır. Safra sıvısı; safra tuzları, kolesterol ve bilirubin gibi bileşenlerden oluşur. Safra taşları da birkaç nedenden kaynaklı oluşabilir.
- Safra sıvısında fazla miktarda kolesterol bulunması, taş oluşumuna zemin hazırlar. Fazlalık kolesterol safra tuzları tarafından çözülemez ve kristalleşir.
- Kırmızı kan hücrelerinin yıkımıyla ortaya çıkan bilirubin miktarı fazla olduğunda, pigment taşları meydana gelebilir.
- Safra kesesi tam anlamıyla boşalamadığında, safra sıvısı yoğunlaşır ve tortu şeklinde birikintiler oluşturur.
Safra Kesesi Taşı Nasıl Oluşur?
Safra Taşı Belirtileri
Safra taşı (kolelitiazis), çoğu zaman belirti göstermeden uzun süre safra kesesinde kalabilir. Ancak, safra taşlarının safra yollarını tıkaması veya safra kesesinde iltihaplanmaya yol açması durumunda semptomlar ortaya çıkabilir. Bu belirtiler genellikle yemeklerden sonra veya özellikle yağlı yiyeceklerin tüketiminden sonra daha belirgin hale gelir.
- Safra taşı, safra kanalını tıkadığında genellikle karnın sağ üst kısmında veya orta bölgesinde yoğun bir ağrı oluşur. Safra kesesi taşı ağrısı genellikle aniden başlar. Sırt, omuz gibi bölgelere ağrı yayılabilir.
- Safra yollarındaki tıkanıklık, sindirim sisteminin etkilenmesine neden olabilir. Bu da mide bulantısı ve kusma gibi belirtilerle kendini gösterir.
- Özellikle yağlı yiyeceklerin tüketimi sonrasında hazımsızlık, gaz ve şişkinlik gibi belirtiler ortaya çıkabilir.
- Sürekli sindirim problemleri safra taşı varlığına işaret edebilir.
Safra Taşı Teşhisi
Safra kesesi taşı teşhisi için hem fiziksel muayene hem de görüntüleme teknikleri kullanılmaktadır. Fiziksel muayenede, özellikle karnın sağ üst kısmına yapılan baskı ile hassasiyet kontrol edilir. Murphy Belirtisi testi yapılabilir. Bu testte, hasta nefes alırken sağ üst karına hafifçe bastırılır ve ağrı oluşup oluşmadığı kontrol edilir.
Safra taşlarının varlığı ve komplikasyonlarının değerlendirilmesi için kan testleri yapılır. Enfeksiyon veya karaciğer/pankreas fonksiyon bozukluğu araştırılır. Safra taşlarının teşhisinde en yaygın kullanılan görüntüleme yöntemi ultrasonografidir. Safra yollarındaki tıkanıklık şüphesi varsa MRCP (Manyetik Rezonans Kolanjiyopankreatografi) veya ERCP (Endoskopik Retrograd Kolanjiyopankreatografi) gibi yöntemler kullanılır.
Safra Kesesi Taşı Tedavisi
Safra kesesi taşı tedavisi, taşların boyutu, sayısı, belirtileri ve hastanın genel sağlık durumu gibi faktörlere bağlı olarak değişiklik gösterir. Sessiz safra taşları (belirti vermeyen taşlar) genellikle tedavi gerektirmez. Bu tür taşlar düzenli olarak takip edilir.
Ursodeoksikolik asit içeren ilaç tedavileri ile yüksek riskli hastalarda taş gelişme riski azaltılabilir ancak oluşmuş safra taşları ilaçlar ile eritilemez ve kaybolmaz. Ağrı kesiciler ile hastanın belirtileri hafifletilebilir. Safra taşı tedavisinde en yaygın ve kesin çözüm sağlayan yöntem cerrahidir. Cerrahi, özellikle şiddetli belirtiler veya komplikasyonlar mevcutsa tercih edilir. Daha sık olarak laparoskopik kolesistektomi (safra kesesinin kapalı ameliyat ile alınması) uygulanmaktadır. Laparoskopinin başarısız olduğu veya uygun olmadığı hastalarda açık kolesistektomi yapılmaktadır.
Şok Dalga Litotripsi (ESWL) yöntemi ile safra taşlarını parçalamak için yüksek frekanslı ses dalgaları kullanılır. Parçalanan taşların doğal yollarla vücuttan atılması hedeflenir. Ameliyatsız bir yöntem olmakla birlikte standart bir tedavi değildir. Her safra taşı için uygun değildir ve taşların tamamen temizlenmesi de garanti değildir. Parçalanmış taşların safra kanalında tıkanıklık yaratması durumunda sarılık ve pankreatit gibi komplikasyonlar da tetiklenebilir.
Safra kesesinde olusan taş nasıl tedavi edilebilir?
Safra kesesi taşları oluştuktan sonra herhangi bir ilaç ya da diyet ile kaybolmaz. Hastanın herhangi bir şikayeti yoksa hemen cerrahi önerilmeyebilir. Ancak yakınmalar varsa cerrahi müdahale (kolesistektomi) gerektirebilir. Safra kesesinin kapalı ameliyat olarak ta bilinen laparoskopik yöntem ile alınması en yaygın tedavidir.
Safra kesesinde taş olanlar ne yememeli?
Safra kesesi taşı olan kişilerin sindirimi zor ve yağlı gıdalardan kaçınması önerilir. Özellikle şu gıdalar riskli olabilir:
- Kızartmalar ve ağır yağlı yemekler
- İşlenmiş etler (salam, sucuk, sosis)
- Şekerli ve gazlı içecekler
- Aşırı baharatlı yiyecekler
Yine de hasta bu gıdalardan tamamen uzak dursa bile kese taşı varsa acil tedavi gerektirebilecek çeşitli durumlar gelişebilir.
Safra kesesi taşı ne gibi rahatsızlık yapar?
Safra kesesi taşları şu semptomlara neden olabilir:
- Sağ üst karında veya sırt bölgesine yayılan ağrı
- Şişkinlik, hazımsızlık ve mide bulantısı
- Yemeklerden sonra özellikle yağlı gıdalar tüketildiğinde rahatsızlık hissi
- Safra yollarının tıkanması durumunda sarılık ve ateş
Safra kesesi taşı varsa ne olur?
Eğer safra kesesi taşı belirti vermezse herhangi bir müdahale gerekmeyebilir. Ancak taşlar safra kanalını tıkarsa, safra akışı engellenerek ağrı, iltihaplanma (kolesistit) ve hatta sarılığa yol açabilir. Bu durumda endoskopik ve cerrahi müdahale gerekebilir.
Safra kesesi taşı ameliyatsız geçer mi?
Safra taşlarını eritmek için en yaygın kullanılan ilaç ursodeoksikolik asit (UDCA) içeren ilaçlardır. Ancak bu ilaç sadece kese taşı gelişme riski olanlarda taş gelişmeden önce koruyucu olarak faydalı olabilir. Oluşmuş taşı eritemez. Ayrıca limon suyu, elma sirkesi ve zeytinyağı gibi doğal yöntemlerin destekleyici olduğu düşünülse de bilimsel olarak kesin bir kanıt bulunmamaktadır.
Maden suyu safra taşına iyi gelir mi?
Maden suyu, sindirimi kolaylaştırabilir ve mide rahatsızlıklarını hafifletebilir ancak safra taşlarını eritmez veya yok etmez. Aşırı tüketimi, bazı kişilerde mide asidini artırarak rahatsızlık verebilir. İçerdiği tuz nedeniyle yüksek tansiyon hastaları tarafından da dikkatli tüketmelidir. Safra taşı olan kişiler, gazlı içecekleri dikkatli tüketmelidir.